Het penaltymoment in de wedstrijd Nederland - Engeland: Kane krijgt de bal voor zijn voeten in het strafschopgebied. Hij trapt, raakt de bal maar mist het doel compleet. Dumfries probeert de bal te blokkeren. Er vindt een botsing plaats tussen het 'doorzwaaiende' schietbeen van Kane en de voet van Dumfries. Iedere voetballer kan je vertellen dat dit tig keer in een wedstrijd voorkomt: ongelukkige contactmomenten.

Aanvankelijk dacht de scheidsrechter: "Laat maar lekker doorgaan." Maar helaas voor Nederland; de VAR had andere plannen en riep de scheidsrechter naar de monitor. Na een microscopische analyse van de beelden, kwam er toch een penalty. Een beslissing die op weinig begrip van veel mensen kon rekenen.

Het leuke en uitdagende van scheidsrechter zijn is dat je in een paar tellen een beslissing moet nemen. Hoe je dat doet? Ik probeer terug te halen wat mijn eigen ervaringen zijn als voetbalscheidsrechter. Spelsituatie in een tel analyseren, spelregel erbij zoeken, voordeel inschatten en in een mum van tijd de sprong maken van spelsituatie naar regel naar fluiten of niet. In de feiten ligt het recht (of iets deftiger gezegd: Ius in causa positum), is een oude wijsheid in de rechtswetenschap. Menselijk oordeelsvorming is de basis van het nemen van beslissingen.

Het zal je niet verbazen dat intuïtie daarbij een belangrijke rol speelt. Ben je zelf voetballer geweest, voel je de spelsituatie aan, ben je een scheidsrechter die van lekker doorvoetballen houdt, hoe reageren spelers en publiek, is het een sportieve wedstrijd, is het uitlegbaar, rechtvaardig, niet te zwaar bestraft etc? Roept u maar, allemaal vragen die de intuïtie vorm geven.

Het punt met de toepassing van regels is dat woorden nooit duidelijk zijn. Dit is geen kwaal van het recht, het is een zegen. Waarom? Juist omdat je recht kunt doen in concrete gevallen en je menselijke denkkracht aan het werk zet. Dit vraagt om interpretatie, moraliteit, intuïtie, vormgeven van menselijke verhoudingen en kennis van het rechtssysteem,

Leidt dit tot 100% sluitende oplossingen? Dat lijkt mij een illusie. Moeten we streven naar 100% ‘duidelijke’ regels? Lijkt mij ongewenst. We moeten de schoonheid van imperfectie beter waarderen. H.L.A. Hart (Concept of Law) zei hierover:

It is, however, important to appreciate why, apart from this dependence on language as it actually is, with its characteristics of open texture, we should not cherish, even as an ideal. the conception of a rule so detailed that the question whether it applied or not to a particualr case was always settled in advance, and never involved, at the point of actual application, a fresh choice between open alternatives. Put shortly, the reason is that the necessity for such choice is thrust upon us because we are men, not gods.

Het penaltymoment is symbolisch voor hoe er steeds vaker technologie wordt ingezet om regels uit te voeren. Technologie ‘medieert’ de sprong van feit naar regel. Computercode wordt een nieuwe methode van rechtsvinding.

Het is niet moeilijk voor te stellen dat er een verschil is tussen de menselijke sprong van feit naar recht en de technologische ‘gemedieerde’ sprong van feit naar recht. Het in slow motion vanuit alle hoeken bekeken beeldje-voor-beeldje analyseren van een spelsituatie zal al gauw tot iets van een overtreding leiden. Regeltoepassing wordt een vrij technocratische aangelegenheid. De VAR als nieuwe god?