Het maatschappelijk vraagstuk centraal! Dit is een ronkende quote die gemeenten vaak gebruiken. In de praktijk blijkt echter niet altijd even duidelijk wat het maatschappelijke vraagstuk eigenlijk is en waarom we menen dat een bepaalde digitale technologie het (enige) antwoord is op het maatschappelijk vraagstuk.

In de praktijk komt het voor dat technologieën worden ingezet “gewoon omdat er subsidie voor is” of omdat “het effectief en efficiënt” is. En ook de verschillende lagen waarop we naar een maatschappelijk vraagstuk kijken is niet altijd goed in beeld.

Wanneer we bijvoorbeeld via camera’s in de openbare ruimte een mens met “verward gedrag” waarnemen, zien we dan een mens die de openbare veiligheid in gevaar brengt. Of zien we een mens “met complexe beweegredenen en tegenstrijdige gevoelens” (uit Karlijn Roex, In verwarde staat, Kritiek op een politiek van normaliteit, 2020).

Vanuit welk perspectief definiëren wij het vraagstuk (en voor wie is het een vraagstuk): het perspectief van de politicus, de beleidsmedewerker, de data-analist of van de persoon die de camera waarneemt. Of is het voor niemand een vraagstuk en bedenken we een oplossing voor een non-probleem?

Hier hoort ook een gedeelde vocabulaire bij (het begrip “zorg” kan voor bijvoorbeeld voor de gemeente iets anders betekenen dan voor degene die behoefte heeft aan zorg).

We kunnen dit vergelijken met deze kubus. Wanneer we naar deze figuur kijken, kunnen we meer dan één ding zien. Soms zien we een driedimensionale kubus met het bovenvlak en de twee zijvlakken naar ons toe, dan weer een kubus met het ondervlak en de twee zijvlakken naar ons toe gekeerd. We kunnen de figuur ook tweedimensionaal interpreteren en het zien als een insect met zes poten dat in een zeshoekige cel van zijn web zit.

Zoals met de kubus, zo is het ook met maatschappelijke vraagstukken en digitale technologieën - men kan niet geïsoleerd zeggen wat een technologie 'werkelijk' is.

Technologieën zijn altijd technologieën in een gebruikscontext en onderdeel van een grotere sociale context. Technologie helpt daarbij de maatschappelijke context te ontsluiten en ons morele keuzes te geven. In deze context dragen digitale technologieën waarden uit. Het is nodig om deze sociale en gebruikscontext te begrijpen te beschrijven en begrippen te definiëren voordat we ‘werkelijk’ kunnen doorgronden wat de waarde die de digitale technologie in de maatschappelijke context uitdraagt zou moeten zijn. Het werkt daarbij niet om technogie louter als middel te zien. Degene die dat stelt ontloopt de verantwoordelijkheid technologie verantwoord vorm te geven.