Dit keer een boek over de stad Eindhoven, geschreven door een voormalig collega Herman Kerkdijk, stedenbouwkundige. De titel van het boek, Eindhoven Variomatic, verwijst naar het ingenieuze, traploze transmissiesysteem van de DAF. Variomatic wordt gebruikt als een metafoor voor hoe de stad Eindhoven zich heeft ontwikkeld in de visie van Kerkdijk: vanuit een variomatisch bewustzijn dat schakelt tussen verleden, heden en toekomst. Voortdurend op zoek naar wat de stad te vertellen heeft.

Het boek begint de variomatische reis van Kerkdijk in de markante en historische stationshal, de stations-poort naar Eindhoven. In die hal hangt hoog aan de wand in gele neonletters een tekst van Piet Mondriaan: “Conventie, een soort herinnering, is het grootste beletsel om te genieten van het leven.”

Een soort van winstwaarschuwing: als je de stationshal uitloopt zul je een onconventionele stad zien met a-typische pleinen, dorpen die met radialen zijn verbonden met het centrum en die onderling verbonden zijn met rond- en randwegen. Een stad waar groen in contrast staat met de lelijkheid en rauwheid van de stad (overigens vermijdt Kerkdijk bewust een discussie over mooi en lelijk). En waar Anton Philips je net buiten de stationshal opwacht: statig, vol zelfvertrouwen, hoofd lichtjes gebogen en trots. Een stad waar de toekomst wordt gemaakt.

Kerkdijk gebruikt een citaat van diezelfde Anton Philips om de mentaliteit die kenmerkend voor de stad is onder woorden te brengen: praktijk, karakter, moed, voortvarendheid en fantasie. Deze waarden staan aan de bron voor de Eindhoven formule: onconventioneel x samen = energie.

Kortom, een stad die alle beletselen om te leven wegneemt en waarbij verleden, heden en toekomst traploos in elkaar overgaan.

Het boek verhaalt over een aantal fasen in de geschiedenis van de stad. Over gebouwen, pleinen, het DNA, de ontwikkeling vanaf ongeveer 1918 en over toekomstige ontwikkelingen die het stadscentrum qua aangezicht grondig zullen gaan veranderen. De verhalen worden afgewisseld met tussenteksten waarin Kerkdijk op specifieke thema’s ingaat. Het boek sluit af met een ‘alles wijkt en niets blijft’ (panta rhei) waarin Kerkdijk teruggrijpt op de tekst van Piet Mondriaan. Kerkdijk stelt daarbij aan al degenen die zich bekommeren om de vormgeving van de stad een gewetensvraag: hoe onconventioneel willen of durven we als Eindhoven nu echt te zijn: laten we ons meevoeren met de wind of durven we proactief het gewaagde experiment aan? En in hoeverre is er ruimte voor zo op het eerste gezicht niet-realistische ideeën als het optillen van de Catharinakerk?

Wat kunnen we leren?

Het boek van Kerkdijk is een mooi boek over de stad waarin ik nagenoeg mijn hele leven woon. En die ik heb zien veranderen met al zijn gelukkige en ongelukkige politieke keuzes op het gebied van de inrichting van de stad. Ik ben het eens met Kerkdijk om niet in termen van mooi of lelijk over de stad te spreken. Dit is volstrekt oninteressant. Interessanter is om te kijken wat de essentie van de stad is. Volgens Kerkdijk zijn er meerdere antwoorden mogelijk. Ik ben er nog niet uit maar een eerste aanzet voor een denklijn heb ik wel gevonden in het boek, met name in de verwijzing naar Richard Sennett, een socioloog en historicus die onder andere heeft geschreven over de toekomst van de metropool en de ethiek van de stad. Sennett onderzoekt de verhouding tussen de stad als Ville (de stad als de gebouwde omgeving) en de stad als Cité (de stad als leefomgeving). Onderstaande quote van Kerkdijk illustreert die problematische verhouding. Interessant werk om verder in te duiken.

Quote

De ervaring in de stedelijke ruimte is nooit eenduidig, maar zit vol tegenstrijdigheden en ongerijmdheden. Een stad wordt nu eenmaal beleefd en geleefd door vele individuen met elk hun eigen ervaringen en verhalen. Uit al die individuele geluiden ontstaat soms een gemene deler die al die stemmen verbindt tot één verhaal waarin vele bewoners van de stad zich herkennen. Een verhaal waarin hun identiteit als Eindhovenaar wordt bevestigd.

Over de schrijver

Herman Kerkijk is in 1985 afgestudeerd aan de faculteit bouwkunde van de TUe. Hij is werkzaam geweest als architect, de Academie voor Bouwkunst en het Berlage Instituut. Hij heeft een aantal publicaties op het gebied van stedenbouw en architectuur op zijn naam staan. Tot slot is hij werkzaam geweest als stedenbouwkundige bij de gemeente Eindhoven.

Over het boek

Auteur: Herman Kerkdijk
Titel: Eindhoven Variomatic, Over ruimtelijk ontwikkelen en deze stad
Uitgever: Lecturis
Jaar: 2022
ISBN: 978 94 6226 443 4